Leviticus 13:1-2, 45-46
Marcus 1,40-45
Het is dit weekend Carnaval. Je kunt dan nadenken wie of wat je het liefste zou willen zijn en je zo verkleden. De melaatse man zou meteen zeggen: rein. Want dan was hij zowel genezen als weer deel van de gemeenschap. Hij zou zo graag uit die situatie van éigen schuld, dikke bult’ komen….
Eigen schuld, dikke bult… victim blaming in modern Nederlands. Het betekent letterlijk: het slachtoffer de schuld geven.
In dit Nederlandse spreekwoord zit nog een verwijzing naar lang verbreide visie dat God mensen die zich misdragen met een bochel kan straffen (of met een ziekte zoals melaatsheid). In de tijd van Jezus was het gebruikelijk om ziekte als een straf te zien voor fouten van een persoon. Je werd hierdoor als je bijv melaats werd driedubbel gestraft: je werd ziek, je werd buitengesloten en kreeg er ook nog eens een schuldgevoel bijgeleverd. Dikke bult, eigen schuld, jij zelf of je familie zullen wel wat fout gedaan hebben…
Wij zijn anders gaan denken over ziek zijn, al spelen soms vergelijkbare innerlijke stemmetjes mensen toch nog parten “Waarom ik? Waar heb ik dit aan verdiend?”
En wereldwijd wordt ziekte vaak nog wel als straf van God gezien. Zo vertellen hulpverleners van de leprastichting (ander woord voor melaatsheid) uit Sri lanka: de schooldirecteur van Kavinas (11 jaar) en Hariskram (7) reageert resoluut als hij hoort dat de broertjes lepra hebben: ‘Als die jongens op mijn school blijven, vertrek ik’. Hoewel de broertjes in behandeling zijn en de besmetting gestopt is, wil de school hen niet langer als leerling hebben. De vooroordelen gonzen in ‘t rond: ‘ze zullen wel iets ergs gedaan hebben, dit is Gods straf’ en ‘blijf uit hun buurt, ze besmetten je’. Gelukkig is ook daar de ziekte te behandelen maar is er al veel leed geschiet voor ze bij een arts komen.
Jezus wil die manier van denken uitbannen. Daarom stapt hij op de melaatse af, raakt die zelfs aan! En stuurt de genezen man naar de priesters omdat die hem weer binnen kunnen laten in de gemeenschap en verklaren dat zijn “straf” erop zit. Jezus gunt die man een volledig nieuw begin!
Melaatsheid komt in Nederland dan nog weinig voor, “Eigen schuld, dikke bult” tiert nog welig rond.
Slachtofferhulp Nederland schrijft: “Eigen schuld, dikke bult? Slachtoffers krijgen vaak te maken met opmerkingen vanuit hun omgeving die hen het gevoel geven dat de gebeurtenis hun eigen schuld was.
Dit wordt victim blaming genoemd. Slachtoffers krijgen dan dingen te horen als: Waarom heb je niets gedaan om het geweld te stoppen? Ben jij ‘s nachts door dat park gefietst, in je eentje? Wie springt er dan ook tussen twee vechtende mensen in? Wie trapt er nou in zo’n nepmail?
Vaak zonder dat mensen het doorhebben, zeggen ze dingen met een beschuldigende ondertoon. Dat doen ze meestal niet met kwade bedoelingen, maar omdat ze voor zichzelf proberen te verklaren hoe zoiets vreselijks kan gebeuren. Ook als je het niet zo bedoelt kan je reactie een slachtoffer kwetsen en kan iemand helemaal vastlopen in het herstel en de verwerking. Bijv omdat iemand niets meer met anderen durft te delen, terwijl dat juist heel belangrijk is. Of niet meer naar school of werk wil, uit schaamte of uit angst voor nog meer nare opmerkingen.
Eigen schuld, dikke bult, victim blaming.
Als we Jezus’ voorbeeld willen volgen zullen we ook na moeten denken over victim blaming in onze samenleving. Welke mensen sluiten wij buiten op basis van “eigen schuld, dikke bult”? In het jongerentheaterweekend speelden ze een scene van een jongen die zijn grote winst bij een loterij binnen de kortste keren volledig vergokt had. Zijn vrienden zeiden “we hebben je nog zo gewaarschuwd” en gingen weg. Een paar kwamen even later toch terug om hem er weer bovenop te helpen.
Terug naar de melaatse zelf. Want we kunnen onszelf soms net zo buitengesloten voelen als hij. Als Jezus zijn isolement opheft, vraagt Jezus om de bron van zijn genezing voor zich te houden. Maar dat is onmogelijk voor hem. Zo groot is de opluchting, de bevrijding dat hij weer mee kan doen, dat hij het van de daken schreeuwt.
Zo opgelucht kunnen wijzelf zijn als mensen ons steunen. Zo bevrijdend kan het zijn voor een slachtoffer als iemand gewoon je verhaal gelooft. We kunnen voor elkaar een grote steun en toeverlaat zijn als je zelf weer in het reine moet zien te komen vanuit moeilijke omstandigheden…
De toeloop wordt zo groot dat Jezus naar elders moet gaan. Hij kan niet iedereen genezen, niet iedereen de beschuldigende vinger uit het hoofd praten. Dat hoeft ook niet, samen kunnen mensen zijn voorbeeld volgen. Wie ziek is, dragen zoals de vier mannen die zover gingen voor hun vriend, dat ze de verlamde man door het dak lieten zakken. Wie buitengesloten worden of zich zo voelen weer in de kring halen. Naast slachtoffers gaan staan en hen niet ook nog eens een schuldgevoel aanpraten.
Eigen schuld, dikke bult. Jezus laat het tegenover gestelde zien. Hij keert zich niet af van de melaatse maar haalt hem weer in de kring.
Dit weekend is het Carnaval. Het feest van de omgekeerde wereld. Carnaval kan, voor wie er van houdt en het zo wil zien, een oefenplaats zijn voor die omgekeerde wereld. Immers elf gewone mensen krijgen even de sleutels van de stad in handen. Je kunt verkleden om voor even te ervaren hoe het is om een ander mens te zijn. Een feest voor iedereen, jong en oud. Ook wie in het dagelijks leven buitengesloten worden kunnen nu volop mee doen! Voor ieder carnavalsvierder of niet, is het de kunst om dat ook erna vast te houden!
Moge het zo zijn. Amen.
Pastor Joska van der Meer